Wyznaczanie rezerw na świadczenia pracownicze

Czwarty kwartał to okres przygotowań do zamknięcia roku bilansowego. Jednym z elementów tych przygotowań jest aktualizacja wysokości wcześniej utworzonych rezerw na zobowiązania. Jedną z takich rezerw, która wymaga aktualizacji, jest wyznaczenie rezerw aktuarialnych na świadczenia pracownicze, inne niż wynagrodzenie za pracę (np. rezerw na świadczenia emerytalne, odprawy rentowe, pośmiertne, nagrody jubileuszowe, ZFŚS itp.).

Należy zadać sobie pytanie: czy naprawdę jest potrzeba wyznaczania rezerw na świadczenia pracownicze, czy co rok aktualizować wycenę rezerw nawet, gdy nie zaszły większe zmiany w jednostce? Odpowiedź na to pytanie jest twierdząca.

Zgodnie z art. 28 ust. 1, pkt 9 ustawy o rachunkowości wycena zobowiązań z tytułu świadczeń pracowniczych powinna następować nie rzadziej niż na dzień bilansowy.

Wycena uwzględnienia wymagają zmiany, jakie nastąpiły, dlatego pkt 59 MSR 19 stanowi, że jednostka ma obowiązek aktualizowania wyceny po każdej istotnej operacji gospodarczej i innych istotnych zmianach okoliczności, które zaistniały do końca okresu sprawozdawczego. Takich na przestrzeni roku jest wiele, nawet gdy wydają się nieistotne.

Trzeba wziąć pod uwagę fakt, że w trakcie okresu sprawozdawczego zmieniają się założenia uwzględniane przy wycenie rezerw aktuarialnych tj.:
- rotacja pracowników (część pracowników odchodzi z pracy, są zatrudniani nowi pracownicy),
- podstawa wypłaty świadczeń pracowników,
- struktura pracowników ze względu na staż, wiek i płeć,
- stopa dyskonta, itp.

Praktycznie zmianie ulegają wszystkie założenia, które są uwzględniane przy wycenie rezerw na świadczenia pracownicze, dlatego konieczne jest zaktualizowanie kwoty rezerw przez ich nową wycenę. Nie oznacza to, że wysokość tych rezerw z roku na rok musi się istotnie wahać. Często wpływy zmian poszczególnych założeń wzajemnie się znoszą. Zdarzają się jednak przypadki, że zmiana wysokości rezerw spowodowana zmianą założeń może wynosić nawet kilkadziesiąt procent wartości rezerw.

Lista poszczególnych pozapłacowych świadczeń pracowniczych jest stosunkowo krótka, niektóre z nich są charakterystyczne dla danej branży gospodarki (energetycznej, górniczej) i obejmuje m.in:
• rezerwy na odprawy emerytalne,
• rezerwy na odprawy rentowe,
• rezerwy na nagrody jubileuszowe,
• rezerwy na odprawy pośmiertne,
• rezerwy na niewykorzystane urlopy,
• ekwiwalent energetyczny,
• deputaty węglowe,
• zakładowy fundusz świadczeń socjalnych,
• opiekę medyczną po okresie zatrudnienia,
• ubezpieczenie na życie po okresie zatrudnienia,
• inne świadczenia i rezerwy pracownicze (także na świadczenia po okresie zatrudnienia).

Pozostaje decyzja, komu jednostka powierzy wycenę rezerw na świadczenia pracownicze. Krajowy Standard Rachunkowości nr 6 pkt 4.7 mówi, że przy wycenie świadczeń emerytalnych i podobnych należy stosować Międzynarodowy Standard Rachunkowości nr 19 (MSR 19) „Świadczenia pracownicze”, który mówi, że zalecaną metodą szacowania rezerw na świadczenia pracownicze jest wycena aktuarialna.

Wycena rezerw na długoterminowe świadczenia pracownicze, w tym: nagrody jubileuszowe, odprawy emerytalne, rentowe i pośmiertne powinna być przeprowadzona zgodnie z metodologią aktuarialną zalecaną przez MSR 19 oraz KSR 6, tj. metodą prognozowanych świadczeń jednostkowych korzystając z pomocy aktuariusza.