Metody wyceny aktuarialnej w Międzynarodowym Standardzie Rachunkowości nr 19

2018-03-28

Założenia aktuarialne w wycenie wartości bieżącej obowiązków z tytułu określonych świadczeń

Na finalne koszty programu określonych świadczeń wpływają przede wszystkim następujące czynniki:
- końcowe wynagrodzenie pracownika,
- umieralność pracowników i ich rotacja w jednostce,
- składki pracowników,
- tendencje, które kształtują wysokość kosztów leczenia.

Koszty te nie są pewne, istnieje również prawdopodobieństwo, że ich niepewność będzie utrzymywała się dłużej. Aby ustalić wartość bieżącą zobowiązań z tytułu świadczeń po okresie zatrudnienia, np. odprawy emerytalnej lub odprawy rentowej, oraz związane z nimi koszty bieżącego zatrudnienia konieczne jest:
• zastosowanie metody wyceny aktuarialnej,
• przyporządkowanie świadczeń do okresów zatrudnienia,
• przyjęcie założeń aktuarialnych.

Metoda wyceny aktuarialnej

Zgodnie z metodą prognozowanych uprawnień jednostkowych, którą jednostka stosuje w celu ustalenia wartości bieżącej zobowiązań z tytułu określonych świadczeń, każdy okres pracy wykonywanej przez pracownika uznawany jest jako powodujący powstanie dodatkowej jednostki uprawnienia do świadczeń, a każda jednostka wyliczana jest oddzielnie przed zsumowaniem ostatecznego zobowiązania podmiotu. Metoda prognozowanych uprawnień jednostkowych zwana jest również metodą świadczeń narosłych w stosunku do stażu pracy bądź metodą „świadczenie/staż pracy”. Podmiot zobowiązany jest do zdyskontowania całości zobowiązania z tytułu świadczeń po okresie zatrudnienia, np. świadczeń emerytalnych czy świadczeń rentowych, nawet jeżeli przewiduje się rozliczenie części tego zobowiązania w czasie krótszym niż 12 miesięcy od zakończenia okresu sprawozdawczego.

Przyporządkowanie świadczeń do poszczególnych okresów zatrudnienia

Podczas ustalania wartości bieżącej obowiązków z tytułu określonych świadczeń, a także związanych z nimi kosztów bieżącego zatrudnienia, jednostka zobowiązana jest do przyporządkowania świadczeń, w tym świadczeń pracowniczych i rezerw na świadczenia emerytalne, rentowe, pośmiertne itp. do poszczególnych okresów zatrudnienia zgodnie ze wzorem przyjętym w programie świadczeń. Zgodnie z metodą prognozowanych uprawnień jednostkowych, jednostka przyporządkowuje świadczenia do okresu bieżącego, a także do okresu bieżącego i okresów ubiegłych. Przyporządkowuje ona świadczenia do okresów, w jakich powstaje obowiązek zapewnienia świadczeń po okresie zatrudnienia. Obowiązek jednostki powstaje w miarę wykonywania pracy za świadczenia po okresie zatrudnienia, jakich wypłaty jednostka spodziewa się w przyszłych okresach sprawozdawczych. Ustalenie wysokości zobowiązania na tyle wiarygodnie, aby uzasadnić to ujęcie, umożliwia technika aktuarialna. Zalecaną metodą wyceny rezerw na świadczenia pracownicze, m.in. rezerw na odprawy emerytalne, odprawy rentowe, pośmiertne, nagrody jubileuszowe itp. jest metoda wyceny aktuarialnej przez biuro aktuarialne. Spowodowane jest to faktem, iż wycena rezerw na świadczenia pracownicze opiera się na szeregu założeń makroekonomicznych, wskaźnikach rotacji pracowników itp.

Założenia aktuarialne

Założenia aktuarialne umożliwiają najlepsze oszacowanie zmiennych dokonane przez jednostkę. Zmienne te określą ostateczny koszt zapewnienia świadczeń po okresie zatrudnienia, pozwolą również na oszacowanie rezerw na świadczenia pracownicze – odprawy emerytalne, odprawy rentowe, nagrody jubileuszowe itp.

Do założeń aktuarialnych zalicza się:
• założenia demograficzne, które dotyczą przyszłych cech opisujących aktualnie zatrudnionych oraz byłych pracowników:
- umieralność,
- rotacja pracowników,
- odsetek uczestników programu, którzy posiadają osoby na utrzymaniu uzyskujące uprawnienia do świadczeń,
- odsetek uczestników programu, jacy wybiorą poszczególne formy płatności dostępne w ramach zasad funkcjonowania programu,
- wskaźnik roszczeń w programie opieki medycznej;
• założenia finansowe:
- stopa dyskonta,
- poziom świadczeń (z wyjątkiem wszystkich kosztów świadczeń ponoszonych przez pracowników), a także poziom przyszłego wynagrodzenia,
- przyszłe koszty leczenia, łącznie z kosztami obsługi roszczeń – w przypadku świadczeń medycznych,
- podatki płatne zgodnie z programem od składek z tytułu pracy przed dniem sprawozdawczym bądź od świadczeń, które wynikają z takiej pracy.

Założenia aktuarialne powinny być bezstronne i wzajemnie dopasowane. Są spójne, jeżeli odzwierciedlają relacje ekonomiczne między takimi czynnikami jak: stopa dyskontowa, inflacja oraz stopy wzrostu wynagrodzeń.

Założenia aktuarialne: umieralność

Ustalenie założeń dotyczących umieralności w odniesieniu do najlepszego możliwego oszacowania umieralności uczestników programu przeprowadzone jest przez jednostkę w trakcie okresu zatrudnienia oraz po tym okresie. Aby oszacować ostateczny koszt świadczeń, jednostka bierze pod uwagę przewidywane w umieralności zmiany, np. koryguje standardowe tabele umieralności.

Założenia aktuarialne: stopa dyskontowa

Stopę dyskontową ustala się na podstawie występujących na koniec okresu sprawozdawczego rynkowych stóp zwrotu z wysoko ocenianych obligacji przedsiębiorstw. W Polsce stosowane są występujące na koniec okresu sprawozdawczego rynkowe stopy zwrotu z obligacji skarbowych. Termin i waluta obligacji powinny być zgodne z walutą i szacowanym terminem realizacji zobowiązań z tytułu świadczeń po okresie zatrudnienia.

Stopa dyskontowa stanowi odzwierciedlenie przewidywanego rozłożenia w czasie płatności świadczenia. Praktycznie oznacza to, że jednostka osiąga ten cel przez stosowanie tylko jednej średniej ważonej stopy dyskontowej, która odzwierciedla przewidywane rozłożenie w czasie i poziom płatności świadczeń, a także walutę, w której będzie należało wypłacić świadczenia. Stopa dyskontowa nie odzwierciedla ryzyka inwestycyjnego i aktuarialnego, odzwierciedla ona wartość pieniądza w czasie. Stopa dyskonta nie odzwierciedla również konkretnie związanego z daną jednostką ryzyka kredytowego, jakie ponoszą jej wierzyciele ani ryzyka wynikającego z faktu, że przyszłość może różnić się od założeń aktuarialnych.