Aktuarialne rezerwy na świadczenia emerytalne

Rezerwa na świadczenia emerytalne – obowiązek tworzenia

Obowiązek tworzenia aktuarialnych rezerw na świadczenia emerytalne, rentowe lub nagrody jubileuszowe wynika z aktualnego prawa, umów o pracę oraz regulaminów wynagradzania.

Rezerwa na świadczenia emerytalne oraz jej naliczanie w każdym przedsiębiorstwie wynika m.in. z podstawowej zasady rachunkowości, jaką jest zasada współmierności przychodów i kosztów. Zgodnie z nią, w księgach rachunkowych każdej jednostki, istnieje konieczność uwzględnienia wszystkich uzyskanych, przypadających na jej rzecz przychodów oraz obciążających ją kosztami powiązanymi z tymi przychodami, które dotyczą określonego roku obrotowego, bez względu na termin ich zapłaty. Podsumowując, aktuarialna rezerwa na świadczenia emerytalne powinna być tworzona, w momencie gdy dana jednostka jest zobligowana do wydatkowania środków pieniężnych w przyszłości i w przypadku, gdy możliwe jest rozsądne określenie kwoty przyszłego wydatku.

Rezerwa na świadczenia emerytalne – przykład tworzenia

Jednostki, które wypłacają pracownikom świadczenia emerytalne powinny ująć rezerwę w swoich księgach w roku obrotowym, którego dotyczą. Zgodnie z MSR 19 wyceniane aktuarialnie rezerwy na świadczenia emerytalne powinny być przedstawianae w bilansie jako rezerwy długoterminowe oraz krótkoterminowe i ujmuje się je jako bierne rozliczenia kosztów międzyokresowych.

W ustawie o rachunkowości nie widnieją wytyczne dotyczące kalkulacji rezerw na świadczenia emerytalne w rozbiciu na krótko i długoterminowe. Bliższe informacje na ten temat można odnaleźć w Krajowym Standardzie Rachunkowości nr 6 rezerwy, bierne rozliczenia międzyokresowe kosztów, zobowiązania warunkowe.

Rezerwa na świadczenia emerytalne – rezerwa krótkoterminowa

Rezerwa na świadczenia emerytalne w kalkulacji krótkoterminowej zasadniczo nie przysparza większych trudności – w zależności od podejścia do stopy dyskonta finansowego i aktuarialnego jest w większości przypadków równa wartości oczekiwanych wypłat świadczeń z najbliższych 12 miesięcy. Co do zasady, każda jednostka posiada pełną informację niezbędną do jej przygotowania. Rezerwa na świadczenia emerytalne w głównej mierze zależy od umów zawartych z pracownikami i w przeważającej części wyznaczana jest zgodnie z zapisami Kodeksu Pracy.

Rezerwa na świadczenia emerytalne – rezerwa długoterminowa

Rezerwa na świadczenia emerytalne w perspektywie długoterminowej jest zależna przede wszystkim od stażu pracy. Prawo do tej rezerwy nabywane jest przez pracowników przez cały okres zatrudnienia w danej jednostce. Przy kalkulacji rezerw na świadczenia emerytalne należy wziąć pod uwagę zmianę wartości pieniądza w czasie (zdyskontować wartości rezerw). Zgodnie z punktem 4.7 KSR 6 rezerwa na świadczenia emerytalne powinna zostać przeprowadzona zgodnie z metodologią aktuarialną, korzystając z pomocy aktuariusza, albowiem ustalenie kwot tych rezerw oparte jest na wielu założeniach, zarówno co do warunków makroekonomicznych, jak i założeniach dotyczących rotacji pracowników, ryzyka śmierci i innych. Aktuariusz może wycenić rezerwy na: nagrody jubileuszowe, odprawy emerytalne, pośmiertne, rentowe, dodatki stażowe, opiekę medyczną itp.

Jeśli brak jest uregulowań szczególnych w układach zbiorowych pracy w danej jednostce, wtedy podstawą kalkulacji rezerwy na świadczenia emerytalne jest art. 92 kodeksu pracy, zgodnie z którym pracownikowi spełniającemu warunki uprawniające do renty z tytułu niezdolności do pracy lub emerytury, którego stosunek pracy ustał w związku z przejściem na rentę lub emeryturę, przysługuje odprawa pieniężna w wysokości jednomiesięcznego wynagrodzenia.
W niektórych przypadkach przedsiębiorstwa tworzą własne regulaminy wynagradzania, według których przyznają swoim pracownikom rezerwy emerytalne na korzystniejszych warunkach, niż te wynikające z KP (np. trzymiesięczną odprawę zamiast jednomiesięcznej). Z perspektywy aktuariatu powstałe w ten sposób równice również należy uwzględnić przy kalkulacji rezerw.

M.in. ze względu na obowiązek, jaki nakłada na pracodawców Kodeks Pracy w sprawie odpraw emerytalnych, jednostki zobowiązane są utworzyć rezerwy na te zobowiązania. Zalecaną metodą szacowania rezerw na te świadczenia jest wycena aktuarialna. Do wyznaczenia rezerwy z tytułu odpraw emerytalnych należy stosować metodę wymaganą przez Międzynarodowe Standardy Rachunkowości nr 19, tzw. metodę prognozowanych świadczeń jednostkowych (ang. Projected Unit Method), zwaną także metodą świadczeń narosłych w stosunku do stażu pracy.