Rezerwy emerytalne – podstawy tworzenia

Rezerwy emerytalne, obok rentowych, należą do rezerw na świadczenia pracownicze, które w praktyce tworzone są najczęściej. Zgodnie z art. 39 ust. 2 ustawy o rachunkowości jednostki dokonują biernych rozliczeń międzyokresowych kosztów w wysokości prawdopodobnych zobowiązań przypadających na bieżący okres sprawozdawczy, które wynikają m.in. z wypłaty świadczeń na rzecz pracowników, w tym na odprawy emerytalne. Tworzone są one zatem wtedy, gdy obowiązek wypłaty świadczeń wynika z przepisów prawa, układu zbiorowego, regulaminu wynagrodzenia lub z umów o pracę. Wysokość tego świadczenia najczęściej jest istotna, a jej pominięcie wpłynęłoby na zniekształcenie obrazu sytuacji finansowej i majątkowej.

Utworzenie rezerw na odprawy emerytalne jest obowiązkowe. Mówi o tym Krajowy Standard Rachunkowości nr 6 „Rezerwy, bierne rozliczenia międzyokresowe kosztów, zobowiązania warunkowe”. Standard ten, obok Międzynarodowego Standardu Rachunkowości nr 19 „Świadczenia pracownicze”, wymienia wytyczne dotyczące rezerw na świadczenia pracownicze, w tym na rezerwy emerytalne. Zarówno w przypadku odpraw emerytalnych regulowanych przez Kodeks pracy, jak i odpraw nie kodeksowych ich oszacowanie powinno zostać zlecone licencjonowanemu aktuariuszowi. Wynika to z konieczności przygotowania skomplikowanego modelu rotacji pracowniczej, uwzględnienia aktualnej stopy dyskonta, warunków makroekonomicznych, założeń dotyczących śmierci, przejścia na rentę itp. Dodatkowo wystąpić może konieczność wyznaczenia zysków i strat aktuarialnych.

Zgodnie z dwiema zasadami rachunkowości, współmierności przychodów i kosztów oraz memoriałową, każda jednostka jest zobowiązana do tworzenia rezerw na świadczenia pracownicze, w tym na rezerwy emerytalne. Obowiązkiem każdego podmiotu jest bowiem ukazanie, poza bieżącymi kosztami wynagrodzeń, zobowiązania do wypłaty dodatkowych świadczeń w przyszłości. Kwoty te muszą być systematycznie tworzone. W przeciwnym razie można uznać, że sprawozdanie finansowe przedstawione przez jednostkę nie spełnia wymogów zasad rachunkowości oraz jest nierzetelne. W przypadku podmiotów o niedużym zatrudnieniu, posiadających młody stażem zespół pracowników oraz gdzie występują minimalne regulacje oparte na ogólnych przepisach prawa, usprawiedliwione jest nietworzenie rezerwy emerytalnej – jednak najpierw należy sprawdzić czy jest ona nieistotna bilansowo.

Podstawę kalkulacji rezerw na odprawy emerytalne i rentowe stanowi art. 92 Kodeksu Pracy. Zgodnie z nim, pracownikowi, który spełnia warunki uprawniające do renty z tytułu niezdolności do pracy lub emerytury i którego stosunek pracy ustał w związku z przejściem na emeryturę lub rentę, przysługuje odprawa pieniężna w wysokości jednomiesięcznego wynagrodzenia. Odprawy emerytalne są zależne od stażu pracy, a prawo do nich pracownicy nabywają przez cały okres zatrudnienia w danej jednostce. Wynikają z tego zobowiązanie podmiotu w stosunku do pracowników w przyszłości i konieczność oszacowania rezerwy emerytalnej. Bierne rozliczenie międzyokresowe z tytułu m.in. rezerwy emerytalnej i rentowej powinno zostać określone w wiarygodnie oszacowanej wartości, a także tworzone w ciężar kosztów, które są bezpośrednio związane z działalnością operacyjną w danym okresie.

Wiele jednostek, zarówno z sektora publicznego, jak i prywatnego, przewiduje dla swoich pracowników odprawy emerytalne korzystniejsze niż te przewidziane zapisami Kodeksu Pracy. W spółkach prywatnych uregulowania te znajdują się najczęściej w Regulaminie Wynagradzania lub Zakładowym Układzie Zbiorowym Pracy, w jednostkach publicznych wynikają m.in. z innych zapisów prawnych na mocy ustawy. Zapisy te obligatoryjnie należy uwzględnić przy tworzeniu rezerwy emerytalnej.

Z dn. 1 października 2017 roku obniżony został wiek emerytalny- kobiety będą mogły przejść na emeryturę, gdy ukończą 60 lat, mężczyźni 65 lat, co również wpłynie na wysokość szacowanych rezerw emerytalnych.